سلسله قارامان اولین رسمیت‌دهنده زبان ترکی در خاورمیانه

          سلسله قارامان اولین رسمیت‌دهنده زبان ترکی در خاورمیانه

زبان ترکی از زمان حاکمیت سومریان تا حکومت گؤگ ترکها زبان رسمی دولتها و سلسله‌های مختلفی در اطراف و اکناف جهان بود ولی در وقفه چندصدساله که بعد از اسلام و رسمی شدن زبان ترکی ایجاد شد، سلسله قارامان اولین دولت بعد از اسلام است که زبان ترکی را زبان رسمی دولت خود قرار داد. لذا جا دارد که در مورد این سلسله که زبان ترکی را زبان رسمی کشور قارامان قرار داده، تحقیق بیشتری گردد.

قارامانیان طایفه‌ای از ایل افشار قبیله اوغوز بودند که شاخه‌ای از آنها در آذربایجان زندگی می‌کردند. بعدها شاخه‌ای از ایل به سوی قونیه ـ  که مرکز حکومت سلجوقیان روم بود ـ  مهاجرت کرده و در سرحدات غربی دولت سلجوقی ساکن شدند.

اولین رئیس شناخته شده قارامانیان  نوره صوفی  بود که طریقت تصوف داشت و جزءبابائیان بود و اسلام را در منطقه تحت نفوذ ارامنه تبلیغ می‌کرد و باعث می‌شد که سرزمینهای تازه فتح شده در مقابل مسیحیت تقویت گردد.

بعد از وفات نوره صوفی پسرش سعدالدین و بعد از نوه‌اش کریم‌الدین رئیس قبیله گردید. در زمان ایلخانیکریم‌الدین مغولان به آناطولی حمله کرده و در جنگ کوسا داغ سلجوقیان روم را شکست داده و آنها را تحت‌الحمایه خود قرار دادند در اثر این شکست دولت سلجویان روم دچار ضعف شدید گردید و کریمالدین نیز که در تاریخ به عنوان سرسلسله قارامانیان محسوب می‌شود از این ضعف دولت سلجوقی روم استفاده کرده و به مناطق تحت نفوذ ارمنیان حمله نموده و آنها را به اطاعت خود درآورد. پادشاه سلجوقی که نمی‌خواست شورشی از طرف ایل قارامان انجام گیرد، نواحی تحت تصرف کریم‌الدین را به صورت اقطاع به وی داد و در عوض برادر کریم‌الدین را به عنوان گروگان در پیش خود نگه داشت و سمت جانداری یعنی محافظی به او داد. بدین ترتیب اولین فرد از خاندان قارامان وارد کارهای دولتی گردید. (1256) گروگان بودن برادر مانع از شورشهای ایل قارامان نگردید و عاقبت در جنگی که در اطراف قلعه قوله بین کریم الدین و نیروهای سلجوقی اتفاق افتاد کریم‌الدین شکست خورد و برادرانش نیز اعدام شدند. کریم‌الدین رئیس قبیله قارامان در سال 1261 میلادی وفات یافت و بجایش پسر بزرگش شمس‌الدین محمد بیک به جای او نشست.

محمد بیک علاقه خاصی نسبت به زبان مادری خود داشت و همواره بدین صفت شناخته میشد. او در جنگی توانست نیروهای سلجوقی را شکست داده و کاروانی از صلیبیان را که به نیروهای مسیحی در جنگهای صلیبی محموله حمل می‌کرد مورد هجوم قرار داده و اموال کاروان را به نفع ترکان و مسلمانان مصادره نماید.

در 10 ذیقعده سال 675 ه ـ.ق. / 15 نیسان 1277 میلادی آباقان ایلخان مغول لشکری برای تصرف مصر فرستاد. بای‌برس (بی‌برس) پادشاه مملوک ترک مصر با لشکری به مقابله لشکر مغول شتافت و در البستان آناطولی با نوعی موشکهای زمین به زمین نیروهای مغول را شکست داده و چنان کشتاری از مغولان نمود که وقتی آباقان مغول از میدان نبرد دیدن کرد و کشتار ترکان از مغولان را مشاهده نمود، نتوانست جلوی گریه خود را بگیرد.

شکست نیروهای مشترک سلجوقی ـ  مغولی در مقابل ترکان مصر در دشت البستان وضعیت را به نفع محمد بیگ قارامان تغییر داد و او با استفاده از موقعیت پیش آمده به قونیه پایتخت سلجوقیان روم حمله کرد و آنجا را به نام بایبرس سلطان ترک مصر تصرف کرده و پایتخت خود نمود.

بعد از تصرف قونیه محمد بیگ قارامان در 13 مای 1277 (24 اردیبهشت 675) طی فرمانی زبان ترکی را زبان رسمی دولت قارامان اعلام کرد. در متن فرمان آمده بود: بوگوندن سونرا دیواندا، در گاهدا، بارگاهدا، میداندا،‌ مجلیسده تورکجه‌دن باشقا دیل ایشله‌دیلمه‌لیدیر یعنی  از امروز در دیوان و درگاه، بارگاه، میدان و مجلس غیر از زبان ترکی زبان دیگری به کار برده نخواهد شد و بدین ترتیب حدود دوقرن ونیم (1256-1483) زبان ترکی زبان رسمی دولت قارامان گردید که بعداِّ عثمانیان و صوفیان وارث این عنعنه گردیدند.

سرنوشت محمد بیگ قارامان این رسمیت دهنده زبان ترکی در خاورمیانه با نوعی حماسه و شهامت و شهادت آمیخته است، بدین ترتیب که نیروهای مشترک سلجوقی و مغولی که از تصرف قونیه از طرف محمد بیگ به خشم آمده بودند با هماهنگی و آمادگی کامل به سوی قونیه حرکت کردند. محمد بیگ برای مقابله آنها شتافت و بار اول آنها را شکست داد.

ولی بار دوم که نیروهای مشترک دست به حمله زدند محمد بیگ شکست خورده به سوی قونیه عقب نشست اما با کمال تعجب با دروازه های بسته شهر مواجه شده و به ناچار به منطقه قارامان عقب نشست. در یکی از روزها محمد بیگ با برادرانش و عموزادگان خود به قرارگاه مشترک نیروهای سلجوقی ـ  مغولی حمله کرد ولی نیروهای متحده با اجرای تاکتیک توران یاقورد اویونو تظاهر به عقب‌نشینی کرده و بلافاصله برگشته به نیروهای قارامانی حمله کردند. در این حمله محمد بیگ با مقاومت قهرمانانه‌ای که از خود بروز داد، شهید شد. سر بریده او را نیروهای مغولی ـ  سلجوقی در شهرها گردانیدند و بدین ترتیب اولین سلطانی که بعد از اسلام زبان ترکی را زبان دولت خود کرده بود مظلومانه شهید شد. اما شهادت محمد بیگ قارامان تا ثیری چندان در روند مبارزات ایل قارامان نداشت. بلافاصله قارامانیان قدرت خود را مستحکم کردند و سلسله قدرتنمد آنها توانست دو قرن و نیم زبان ترکی را زبان رسمی خود نماید.

بعدها عثمانی ها و قره‌قویونلوها و آق‌قویونلوها و صفویها راه پر افتخار شمسالدین محمد بیک قارامان را پی گرفتند و با امکانات دولتی به پشتیبانی زبان مادری خود برخاستند.

 از آن روز ترک زبانان جهان روز 13 مای هر سال را به یادبود آن فرمان تاریخی محمد بیک قارامان در جهان به عنوان  دیل بایرامیعید زبان، جشن می‌گیرند.